Eerste hulp bij ex-/repatriatie

Het zijn vaak de struikelblokken waarmee expats tijdens hun uitzending geconfronteerd worden, die op het voorplan treden als het gaat om de niet te onderschatten impact van (re-)integratie. Maar ook repats, of teruggekeerde expats, kampen met eenzelfde problematiek. De zogeheten ‘omgekeerde cultuurshock’ is een gegeven dat psychologe Katty Martens dagelijks aantreft in haar Antwerpse praktijk, waar ze voornamelijk werkt met Belgische expats en repats.

Als bedreven reizigster, met een tweejarig verblijf in Sicilië, een negenmaandlange rugzakreis door Azië en een éénjarig oponthoud in Guatemala op haar palmares, weet Katty Martens wat het is om gebeten te zijn door de reismicrobe en kan ze zich goed inleven in de denkwereld van haar cliënten. “Het buitenland heeft me altijd enorm gefascineerd maar toen ik zwanger werd, wilde ik tot mijn eigen verbazing terug naar België”, vertelt Katty over haar keuze om te remigreren. De psychologe blijft via haar cliënten sterk betrokken bij het expatleven en deelt haar inzichten in de voornaamste problematiek van expatriëren en repatriëren met VIW.

Schaduw naast de zon

Wat zijn de voornaamste moeilijkheden waarmee expats en repats kampen? “Het grootste probleem blijft het cultuurverschil tussen het land van herkomst en de nieuwe bestemming, of andersom als het gaat om een repatriatie. Een andere moeilijkheid is een nieuwe sociale kring opbouwen, waarbij het nodig is om zich de soms erg subtiele gangbare gewoontes op de nieuwe plek eigen te maken, en dit vergt tijd. Ondertussen gaat het leven thuis gewoon verder. Je familie en vrienden blijven samenkomen en je maakt er niet echt meer deel van uit. Dat is een grond voor eenzaamheid, omdat het moeilijk is om op korte tijd eenzelfde band te creëren met anderen. Ook bij een terugkeer spelen deze problemen, maar dan in omgekeerde richting”, licht de psychologe toe. De impact van een verhuis is ook groot op meereizende kinderen en partners. “Vriendjes achterlaten, naar een veranderlijke omgeving waar dikwijls ook de taal op school anders is... Dat vraagt veel. Maar wordt het kind betrokken bij de voorbereidingen, dan weet het waaraan het zich kan verwachten en is het beter voorbereid. De problematiek van de expatpartner is eveneens specifiek omdat deze meestal niet het initiatief nam om te verhuizen en ter plaatse vaak geen tijdsbesteding heeft. Ook voor hen is het cruciaal om vooraf te weten waaraan ze beginnen, idealiter worden de voorbereidingen samen getroffen en gaan ze er samen voor. ”

Voorbereiding als sleutel

​Wel kan je op voorhand verschillende stappen ondernemen om de slaagkansen van de uitzending te vergroten. “Voorbereiding is alles”, benadrukt de experte. “Probeer zo veel mogelijk te leren over het land en de gewoontes. Praat eens met iemand die uit dat land komt of er woonde. Denk goed na over de voor- en nadelen en bespreek deze met je partner of kinderen. Betrek hen bij het volledige proces.” Het is verder van groot belang om voor het vertrek na te gaan wat de motivatie is achter de uitzending. Ga je op de vlucht voor een bepaald probleem, dan verplaatst het zich samen met jou naar de nieuwe bestemming. “Wanneer je het probleem thuis aanpakt en dan vertrekt, zal de ervaring zo veel beter zijn.” De psychologe waarschuwt daarnaast voor te hoge verwachtingen. “Een expatriatie is geweldig, maar je wordt sowieso geconfronteerd met obstakels. Als je niet te veel verwacht, kan je er makkelijker mee om.”

Een stap vooruit

​De grootste beletsels bij een repatriatie zijn persoonsgebonden. Zo is het voor velen moeilijk te aanvaarden dat de wereld bij een terugkeer doorging met draaien. “Vrienden en familie beleefden dingen samen waar de repats geen deel van uitmaakten. Het kostte tijd om te adapteren aan het buitenland en nu vraagt het weer tijd om je aan te passen aan België. Door de ervaringen die je opdeed, ben je ook niet meer dezelfde en komt het tot een confrontatie met je omgeving.” Zijn je vrienden nog wel vrienden? Zitten jullie nog op dezelfde golflengte? Deze conflicten houden Katty Martens’ cliënten bezig en vloeien voort uit de omgekeerde cultuurshock. “Je hebt een bepaald beeld van thuis, dat soms wordt geïdealiseerd. Kom je dan terug in de realiteit, dan moet je dat beeld bijstellen”, verklaart de experte.

Haar advies voor een succesvolle re-integratie is simpel. “Gun jezelf de tijd om je opnieuw aan te passen. Je komt thuis, maar het voelt anders aan. Ook vriendschappen en werksituaties worden gerevalueerd. Waar ze vroeger vanzelfsprekend waren, worden ze nu gekleurd door jouw ervaringen.” Daarnaast raadt de specialiste aan om achterna te jagen wat je echt wil en daarbij niet vast te houden aan oude gewoontes. “Beantwoorden vroegere vrienden niet meer aan je nieuwe visie op vriendschap, werk dan aan een nieuwe vriendenkring. Of keer je terug naar je oude werkplek met een takenpakket dat niet bij je nieuwe vaardigheden past, dan moet je dit bespreken met collega’s en leidinggevenden. Communicatie is van cruciaal belang”, benadrukt ze. “Ook binnen het gezin. Vooral kinderen voelen soms de nood om te praten over hun re-integratie. Licht zeker ook hun school in, zodat ze de tijd krijgen om te acclimatiseren.”

In de praktijk​

De psychologe hanteert de korte oplossingsgerichte therapie, waarbij sessies aanvankelijk beperkt worden tot tien. De eerste sessie bevat een intakegesprek, waar men vaststelt wat het probleem inhoudt. “Ik bekijk of ik iets kan betekenen bij de hulpvraag en de cliënt bekijkt of ik de geschikte persoon ben om erbij te helpen. Als we met elkaar verdergaan, zoeken we uit waar de cliënt vastzit en zoeken we de echte persoon onder de verschillende lagen. Ik help mijn cliënt zich te adapteren aan een veranderende realiteit. We analyseren samen het denkpatroon en bekijken waarom een bepaald idee vroeger nuttig was en nu niet meer. Dat vergemakkelijkt het loslaten en de nieuwe overtuigingen te installeren. Het is belangrijk dat mensen zich bewust zijn van wat er in hen omgaat. Ik bied geen pasklare oplossingen, maar verken samen met de cliënt verschillende perspectieven en bied tools aan die het makkelijker maken om juiste beslissingen te nemen”, schetst de psychologe. “Vaak zijn enkele sessies voldoende, maar voor diegenen die verder willen gaan, organiseer ik weekends. Bij expats slaat de outdoorcoaching erg aan. We wandelen samen in een natuurgebied of aan zee, wat vaak letterlijk en figuurlijk meer ruimte biedt om een conversatie te laten ontstaan. Ik pas gesprekstherapie toe, wat met expats in het buitenland via Skype gebeurt. En indien Skype geen optie is, kan ik op locatie gaan.”

Expats of repats die met een partner of gezin de oversteek maken, weg van of naar België, en problemen ondervinden, adviseert ze om er open over te praten en samen naar een oplossing te zoeken. De gezamenlijke sessies slaan een belangrijke brug tussen de verschillende partijen en kunnen hen dichter bij elkaar brengen. Bij de vroegtijdige beëindiging van een expatriatie is het cruciaal dat je dit niet beschouwt als falen. “Bekijk het als een ervaring rijker, een levensles, en herbegin vol goede moed”, adviseert ze. En de belangrijkste tip bij expatriatie en repatriatie? “Zoek gelijkgestemden op, mensen die je begrijpen en steunen. Neem de tijd om (opnieuw) een goede sociale kring uit te bouwen.”

Tekst: Josine Buggenhout